LinkBack URL
About LinkBacks
نقدي بر طرح سيستم عامل ملی
عليرضا شيرازي
shirazi.blogfa.com
سيستم عامل ملي، لينوكس فارسي و در نهايت طرح ملي نرم‌افزارهاي آزاد/متن‌باز عناويني منتخب براي يكي از مهم‌ترين پروژه‌هاي ملي مرتبط با فناوري اطلاعات هستند. پروژه‌اي كه در صورت موفقيت مي‌تواند شكل و نحوه استفاده از كامپيوتر را در سال‌هاي آتي در كشور تغيير دهد. در ايران همانند بسياري از كشورهاي پيشرفته و يا در حال توسعه، عده‌اي از صاحب نظران به اين فكر افتادند تا سيستم عاملي ارزان‌تر و در عين حال با قابليت بومي‌سازي را به عنوان جايگزين احتمالي سيستم عامل ويندوز مايكروسافت در نظر بگيرند.
در واقع مواردي همچون هزينه بالاي خريد سيستم عامل ويندوز، عدم دسترسي به كد منبع اين سيستم عامل، مشكلات سياسي احتمالي در روابط كشورها و همچنين وابستگي به محصولات يك شركت خصوصي از جمله دلايلي بوده است كه بسياري از كشورها را مايل به سرمايه‌گذاري و تشويق شركت‌ها براي كار بر روي سيستم عامل‌هاي ديگر كرده است.
سيستم عامل يونيكس همواره به عنوان يك جايگزين شايسته براي سيستم عامل شركت مايكروسافت مطرح بوده است اما در سال‌هاي اخير با پيشرفت سريع سيستم عامل لينوكس و مزاياي اين سيستم عامل همچون آزادي‌هاي حقوقي و تجاري بيشتر در تغيير و استفاده از كدهاي اين نرم‌افزار و با اشتياق توسعه‌دهندگان و برنامه‌نويسان براي صرف وقت در توسعه اين سيستم عامل و يا نرم‌افزارهاي قابل اجرا تحت اين سيستم، بسياري از كشورها راغب به بكارگيري نسخه‌هاي بومي اين سيستم عامل شدند.
در ايران نيز طرحي مشابه و با عنوان پرطمطراق سيستم عامل ملي فعاليت خود را آغاز كرد پروژه‌اي كه در نهايت عنوان طرح ملي نرم‌افزارهاي آزاد/متن‌باز را براي خود برگزيد. قاعدتا سرمايه‌گذاري براي سيستم عامل جايگزين نه تنها ايرادي ندارد بلكه بايستي به طراحان آن نيز آفرين گفت اما دقيقا مشكل از همان عنوان انتخاب شده براي اين طرح خود را نشان داد و در واقع با كمي دقت هر كارشناس يا فرد آشنايي با اين حيطه از خود سوال مي‌كند كه چگونه فارسي كردن سيستم عاملي كه كرنل(هسته)، محيط گرافيكي و بسياري از نرم‌افزارهاي و كدهاي آن در غرب و در كشورهاي مختلف طراحي و پياده سازي شده است و قرار است تنها در ايران محيط بصري آن فارسي و احتمالا پشتيباني از زبان فارسي در برخي نرم‌افزارهاي آن تقويت شود مي‌تواند عنوان سيستم عامل ملي را بگيرد؟ در حاليكه چنين عنواني تنها برگزيده سيستم عاملي است كه قاعدتا اكثر كدها و نرم‌افزاري وابسته آن در داخل كشور نوشته شده باشد و نه اينكه تنها كلمات محيط محاوره آن ترجمه شود!
اما اجازه دهيد از اشكال عنوان بگذريم و نگاهي بياندازيم بر چگونگي اجرا و نحوه اين طرح و اينكه تا چه حد موفق بوده است، حال آنكه مسئولين مختلف اين طرح در ماهه‌اي اخير تلويحا از شكست و عدم حصول نتايج دلخوه اين طرح پس از سه سال سخن گفته‌اند. طرحي كه حداقل تاكنون بيش از نهصد و پنجاه ميليون تومان هزينه برداشته است (ايرنا - 3/2/85).
ابتدا بايستي اشاره داشته باشم كه فارسي كردن رابط كاربري لينوكس حتي قبل از اين اجراي طرح ملي فوق و توسط جواني ايراني در آلمان و بعدها توسط علاقه‌منداني در ايران دنبال مي‌شد و اولين نسخه‌هاي فارسي رابط كاربري فارسي لينوكس خارج از طرح فوق تهيه شده بود.اما سخن از نهصد و پنجاه ميليون تومان هزينه براي اجراي اين طرح در سه سال گذشته شد طبيعتا بسياري را كنجكاو مي‌كند كه اين مبلغ چگونه و چرا هزينه شده است.
ابتدا بگذاريد به اشاره‌اي به اين داشته باشم كه نهصد ميليون تومان چقدر است. حقوق يك برنامه‌نويس حرفه‌اي خوش شانس در ايران ماهيانه در حدود 500 هزار تومان است و نهصد ميليون تومان به عبارتي حقوق 1800 نفر/ ماه كار تخصصي است و البته همواره بايستي در هزينه نهايي پروژه‌ها هزينه‌هاي جانبي محل كار و نيروهاي غيرمتخصص را نيز در نظر داشت. همچنين لازم است اشاره به اين داشته باشيم كه كرنل و هسته اوليه لينوكس توسط يك نفر و در مدت كوتاهي پياده شده است و حتي يكي بزرگ‌ترين پروژه‌هاي مرتبط با لينوكس به نام KDE كه رابط كاربري و محيط گرافيكي رايج اكثر نسخه‌هاي سيستم عامل‌هاي لينوكس است براي پياده‌سازهاي ده‌ها نرم‌افزار زيرمجموعه خود از كتابخانه تابع و مرورگر گرفته تا نرم‌افزارهايي مانند KMAIL ، KHTML ، KTALK و... ، براساس مستندات سايت اين پروژه تنها صد و شصت و پنج نفر برنامه‌نويس داشته است كه بسياري هم تمام وقت روي آن كار نمي‌كردند و تقريبا نسخه مختلف اين نرم‌افزار را در فواصل يك يا دوساله عرضه كرده‌اند و همچنين براساس مستندات اين سايت ترجمه اين محيط كاربري به زبان‌هاي مختلف توسط يك يا دو نفر انجام گرفته و اكثرا در فاصله كوتاهي پس از عرضه نسخه انگليسي صورت گرفته است.
حال با شرايط فوق ميزان نياز به وقت و نيروي متخصص جهت پروژه‌اي فارسي سازي يا پروژه‌هاي تعريف شده در طرح سيستم عامل ملي قابل ارزيابي است و اجازه دهيد با اين ديد و البته با توجه به تجربيات محدود نويسنده در زمينه برنامه‌نويسي و مديريت پروژه به بررسي برخي پروژه‌ها و هزينه‌هاي صورت گرفته در اين طرح بپردازيم.
با پروژه مرتب سازي فارسي شروع مي‌كنيم كه هدف آن مشخص كردن نيازمندي‌هاي دقيق مرتب‌سازي فارسي است و در واقع بيشتر يك طرح تحقيقي است تا عملي و حال آنكه مرتب سازي فارسي سابقه‌اي به اندازه سابقه ورود كامپيوتر به كشور دارد و در واقع اين پروژه مطالعه بر روي مسائلي است كه سال‌هاست مشخص شده و حتي در زمينه يوني كد نيز از مدت‌ها قبل مورد استفاده بوده است و جالب آنكه هزينه اختصاص داده شده به طرح فوق 27 ميليون تومان است (حقوق يك كارشناس در چهار و نيم سال!) و آيا به نظر شما اين كار اينقدر مشكل و وقت‌گير بوده است؟
پروژه دوم، تقويم رسمي ايران كه هدف آن استخراج الگوريتم تقويم تاريخ جلالي بوده است مطمئنا هر فردي فارسي زبان كه با كامپيوتر حتي از ده سال پيش آشنا باشد با تاريخ جلالي در كامپيوتر آشنا است. برنامه‌نويسان ايراني شايد از 15 سال پيش (قبل از آن را به خاطر ندارم!) از الگوريتم‌هاي فارسي در زبان‌هاي مختلف از جمله زبان C و در بسياري از نرم‌افزارهاي فارسي استفاده كرده اند و الگوريتم‌هاي مختلف تقويم جلالي سابقه‌اي طولاني دارند حال آنكه چنين طرحي اين روزها حتي به عنوان پايان‌نامه كارشناسي نرم‌افزار نيز قابل قبول نيست و بسياري از دانشجويان از سال‌هاي اول تحصيل خود با اين الگوريتم‌ها آشنا مي شوند در چنين شرايطي هزينه اختصاص داده شده به اين طرح 15 ميليون تومان بوده است( حقوق كار يك كارشناس در دو و نيم سال!)
و پروژه ديگر، طراحي و پياده سازي لوح فشرده نمايشي لينوكس است كه البته بنده شخصا اين سيستم عامل و لوح فشرده را ديده‌ام. همان نسخه معروف كنوپيكس است(اين نسخه نيازي به نصب ندارد و از خود CD قابل اجرا مي‌باشد) و البته با ابن تفاوت كه تصوير پيش‌زمينه عوض و از KDE فارسي بصورت پيش فرض اجرا مي‌شود. قاعدتا چنين كاري نبايد بيش از يك ماه كار يك كارشناس نرم‌افزار باشد و اين در حالي است كه مبلغ اختصاص داده شده به اين طرح 25 ميليون تومان است (حقوق يك كارشناس دربيش از چهار سال! و يا حتي با در نظر گرفتن هزينه‌هاي جانبي، محل كار، بيمه و... باز چنين مبلغي قابل توجيه است؟)
پروژه بعدي افزودن امكانات فارسي به پايگاه داده MySql با هزينه 28 ميليون توماني است. آيا قرار بوده نرم‌افزار MySql از اول نوشته شود كه چنين هزينه‌اي براي آن در نظر گرفته‌اند؟ كارهاي مشابهي توسط شركت‌هاي خصوصي ايراني براي اوراكل با صرف زمان بسيار كمتر و هزينه بسيار پايين‌تر صورت گرفته است، حال آن كه MySql خود نرم‌افزاري كد باز و با مستندات فراوان است. جالب است بدانيد كه در نسخه‌هاي جديد MySql مرتب سازي فارسي درست شده است و براساس مستندات سايت اين نرم‌افزار، اين قضيه ارتباطي با پروژه فوق نداشته است وتوسط فرد علاقه‌مند ديگري و به رايگان انجام شده است. چنين مسئله براي يكي از پروژه‌هاي ديگر سيستم عامل ملي و براي به پايگاه داده PostgreSQL و با هزينه سي‌ميليون تومان نيز تكرار شده است!
پروژه ديگر، بررسي معماري و ثبت مشكلات زبان فارسي در نرم‌افزارهاي Mozilla Suite و با هزينه 25 ميليون تومان است آن هم با هدف بررسي مشكلات و امكانات مورد نياز زبان فارسي در موزيلا و گزارش آنها به سايت اصلي آن! اتفاقا در همين سايت نسخه‌هاي زبان‌هاي مختلف نيز وجود دارد و مثلا نسخه عبري آن(پياده سازي شده و نه فقط مطالعه شده) توسط توسط يك نفر و در مدت كوتاهي انجام گرفته است. در همين طرح دوباره پروژه ديگري براي پشتيباني فارسي در بستر Mozilla و با هزينه اختصاص داده شده 70 ميليون تومان نيز ذكر شده است.
و حال پروژه جالب ديگر، افزودن امكانات فارسي به غلط‌ياب واژگان Spellchecher با هزينه بالاي 38 ميليون تومان! آه! قرار است چه اتفاقي بيفتاد؟ اين طرح چيست كه اينقدر هزينه براي آن اختصاص داده شده است؟ كارهاي مشابهي براي نرم‌افزارهايي مانند Word توسط چندين شركت ايراني و با هزينه بسيار پايين صورت گرفته است و حتي با نگاهي به پروژه‌هاي مختلف مي‌توانيد پروژه‌هاي مشابه ديگري را براي ديگر زبان‌ها ببنيد كه توسط يك يا دو نفر و زمان كوتاهي انجام شده است. آيا ايجاد يك بانك لغات اينقدر هزينه دارد؟ حال آنكه اقاي آلن باغوميان(از افراد خوشنام و فعال در عرصه لينوكس) در يكي پروژه ديگر و براي ارائه يك ديكشنري در محيط لينوكس تنها 6 ميليون تومان گرفته است!
پروژه ديگر، پروژه ترجمه محيط گرافيكي KDE است و جالب آنكه اصلا نسخه فارسي KDE خارج ازاين طرح آماده شده بود و هدف اين پروژه تنها رفع مشكلات بوده است و گويي اينكار بسيار سخت بوده است چرا كه نزديك سي ميليون تومان براي آن پرداخت شده است. به خاطر داريد كه در بالا اشاره داشتيم كه بر اساس مستندات خود سايت KDE اكثر ترجمه اين محيط به ديگر زبان‌ها توسط يك يا دو نفر و معمولا در چند ماه انجام شده است و من براستي نمي‌دانم اين سي ميليون تومان خرج چه چيزي شده است. البته در پروژه‌اي ديگر از طرح سيستم عامل ملي مجددا براي پشتيباني از زبان فارسي در KDE يك پروژه سي ميليون توماني ديگر نيز تعريف شده است.
در مورد پروژه طراحي سه قلم Outline در سايت سيستم عامل ملي رقم 2227 ميليون ريال به عنوان هزينه نوشته شده است. باور كنيد فكر مي‌كنم اشتباهي صورت گرفت است شايد حتي نوشتن يك نرم‌افزار نشر هم از ابتدا اينقدر هزينه نداشته باشند كه براي طراحي فقط سه قلم چنين رقمي اختصاص داده شده باشد!
پروژه بررسي و ثبت مشكلات فارسي در Openoffice.org نيز در نوع خود بي‌نظير است براي بررسي مشكلات و گزارش آن به سايت اصلي اين نرم‌افزار بيست ميليون تومان در نظر گرفته است. براستي چند نفر و به چه مدت روي اين پروژه كار كرده‌اند؟
اما پروژه طراحي و پياده سازي يك معماري و API چند تقويمي كمي منطقي به نظر مي‌رسد، هدف اين طرح پياده سازي الگوريتم تاريخ جلالي بصورت توابعي در زبان‌هاي C ، PHP و چند زبان ديگر است. بسياري از برنامه‌نويسان (بخصوص نوع قديمي) تجربه پياده‌سازي الگوريتم‌هاي تاريخ جلالي را به زبان مورد علاقه خود داشته‌اند.تجربه شخصي بنده و همچنين دوستان من در ايران.پي.اچ.پي نشان داد كه نوشتن اين تابع در PHP كمتر از يك روز وقت مي‌برد و حتي پياده‌سازي اين الگوريتم در زبان C نيز بيش از چند روز وقت نمي‌خواهد، حال آنكه پروژه فوق با مبلغ ده ميليون تومان (حقوق يك كارشناس در دوسال) به يك فرد حقيقي سپرده شده است.
پروژه‌هاي ديگر اين طرح نيز بدون اشكال نيستند، در واقع به بسياري از آنها زمان و هزينه‌اي اختصاص داده شده كه گويي قرار است مثلا كل نرم‌افزار يا كتابخانه توابع مجددا نوشته شوند و نه اينكه پشتيباني از زبان فارسي در آنها تقويت شود. همه اينها را بگذاريد كنار اينكه خيلي از اين نرم‌افزارهاي موفق در لينوكس بدون چشمداشت مالي و توسط برنامه‌نويسان علاقه‌مند از نقاط مختلف جهان نوشته شده است اين در حالي است كه حتي با صرف هزينه‌هاي زياد تنها چند پروژه و توسط معدودي شركت براي به اصلاح سيستم عامل ملي تعريف و پياده شده است.
به خاطر داشته باشيم كه كه آنچه لينوكس را به عنوان رقيبي براي ديگر سيستم عامل‌ها مطرح كرده است، خرج‌هاي بي‌حساب و يا ولخرجي‌هاي كشورها نيست، بسياري از نرم‌افزارهاي مهم لينوكس توسط برنامه‌نويسان و افراد علاقه‌مند در نقاط مختلف دنيا نوشته شده است و بسياري از طرح‌هايي كه تا حدودي موفق بوده‌اند توسط شركت‌هاي خصوصي مورد حمايت مالي قرار گرفته‌اند تا مسير پيشرفت را بهتر طي كنند و به نوعي دولت‌ها وظيفه تهيه كد مثلا تقويم جلالي را ندارند.
به هر حال سيستم عامل جايگزين بحثي جدي است و شايد لازم باشد با تجديد نظر در شيوه حمايتي و نظارتي اين طرح آن را تبديل به طرحي كم‌خرج‌تر، پوياتر و حتي مستقل از حمايت دولت كنيم.
http://www.itna.ir/archives/article/004674.php
technotux
موضوعات مشابه:
- مشكل سيستمي
- نرم افزار مانيتورينگ سيستم و كارايي سيستم
- انتخاب يك سيستم براي چند سيستم
- يه سيستم پردازشکر و چند ترمينال
